##श्रोत्यांची लक्षणे भाग क्र1##

              
सर्व वेदवेत्या गुरुजनांना  वंदन करुन आज पासुन चारदिवस आपण श्रोत्यांची लक्षणे हा विषय अभ्यासु. भागवत महापुराणाच्या अनुषंगाने हा विषय मांडण्याचा व त्याला अनुसरुन अन्य ग्रंथांचे संदर्भ आपल्यासमोर देण्याचा एक प्रयत्न करेन.
सांप्रत "सोशल मिडिया " व अन्य माध्यमांच्या  द्वारे आपल्यापर्यंत विविध विषयांची माहिती पोचते.बरेचदा आपण योग्य खातरजमा न करता आलेली माहिती  अन्यसमुहांवर पाठवली जाते.यात काहि ऑडियो व व्हिडियो क्लीप असतात.(काहि एडिट केलेल्या असतात तर काहित मुद्दाम काहितरी घुसडवुन वादग्रस्त बनवलेल्या असतात) व यातली माहिती ऐकुन व त्याचसोबत अचरटपणे मिडियातुन जाहिरपणे चुकीची विधाने करुन हिंदुंमध्ये तेढ वाढवण्याचा प्रयत्न हेतुपुरस्सर होतोय.बलिप्रतिपदेला तर अशा मेसेजचा सुऴसुऴाटच असतो. म्हणुनच श्रोता कसा असावा या संदर्भात जर आपण योग्य माहिती घेतलीत तर मग या गैरप्रकारांना आऴा बसण्यास नक्कि मदत होईल हा हेतु ठेवुन हि लेखमाला देत आहे.
ऐकण्यात फार सामर्थ्य आहे.लहान मुले हिंदि चित्रपट गीते किंवा अपशब्द हे "ऐकुनच "शिकतात.त्यांना लिहुन वाचुन या गोष्टि शिकवाव्या लागत नाहित.
अनेक शेतकरी वारकरी ज्ञानेश्वरी, तुकोबांची गाथा, अनेक अभंग हे परंपरेने ऐकुनच म्हणतात. अनेक वृध्द लोक तर शाऴेची पायरी पण  चढले नाहित तरी पण हे सर्व पाठ  करतात याचे कारण त्यांची "श्रवण "भक्ती मग यांना सुशिक्षित का म्हणु नये?
नंदिबैल हा देखील शिकवलेला असतोच ठरावीक प्रकारे वाद्य वाजले कि मानेने "होकार "व "नकार "तोहि देतोच मग तो शिक्षित म्हणावाच लागेल.
मग सुशिक्षित याचे लक्षण काय? सु या अक्षरात  "सुसंस्कार" हा अर्थ आहे.सु संस्कारांनी जो  शिक्षित आहे तो.चांगले संस्कार होण्याकरता चांगल ऐकल पाहिजे हे ओघाने आलच व भगवंताचे चरीत्र श्रवण  हे एक उत्तम साधन आहेच कि म्हणुनच कीर्तन प्रवचन निरुपण या  साधनांचा उपयोग करुन संतमंडऴींनी आपल्यावर संस्कार घडवलेत .या सर्व साधनांकरता जसा वक्ता उत्तम हवा तसा श्रोताहि उत्तमच हवा.
संत नामदेव महाराजांचा एक प्रसिध्द अभंग आहे. "अमृताहुनी गोड नाम तुझे देवा "यात अेक सुंदर वाक्य आहे. "कीर्तनी बैसता नेत्र नागविले मन माझे गुंतले विषयसुख "म्हणजे कीर्तन ऐकताना झोप येतेय.मनात विषय वासनांचा विचार सदैव येतोय.मग या कीर्तनात देहाने बसुन काय उपयोग आहे सांगा? कारण इथे "श्रोताच " चांगला नाहि तर वक्ता काय करेल?
श्रीमद्भागवत माहात्म्यात चौथ्या अध्यायात हि लक्षणे आली आहेत.शौनकादि ऋषिंनी सूत महाराजांना श्रोत्यांची व वक्त्यांची लक्षणे काय हि विचारणा केली आहे व त्यांना उत्तर देताना सूत महाराज काय म्हणतात
श्रोतारोऽथ निरुप्यन्ते श्रीमद्विष्णुकथाश्रया:।
प्रवरा अवराश्चेति श्रोतारो द्विविधा मता:।।
जो भगवान गोपालकृष्णांच्या कथांचे श्रवण करतो अश्या श्रोत्यांचे प्रामुख्याने उत्तम व अधम असे दोन भाग पडतात.
(याचा अर्थ केवऴ भगवंताची कथा ऐकली म्हणजे मी "उत्तम च "आहे हि संकल्पना थोडि बाजुला ठेवली पाहिजे.)
प्रवराश्चातको हंस: शुको मीनादयस्तथा ।
अवरा वृक भूरुण्ड वृषोष्ट्राद्या:प्रकीर्तिता:।।
चातक, हंस, शुक, मीन, असे उत्तम श्रोत्यांचे व वृक, भूरुंड, वृष व उष्ट्र (उंट) असे अधम श्रोत्यांचे प्रकार सांगीतले आहेत.
आता उद्या पासुन वरील लक्षणांचा अभ्यास करु व आपण स्वत:यात कोणत्या वर्गात बसतो तेहि पाहुया.
तुर्त लेखन मर्यादा
वे.भूषण दिगंबर जोशी वेंगुर्ले 9404170656
(वरील लेख लेखकाच्या नावागावासह अन्यत्र देवु शकता)